اشعه ایکس یا رادیوگرافی دندان، وسیله ای برای ثبت تصاویری از دهان و دندان بیمار هستند که به دندانپزشک کمک میکند تا مشکلات مربوط به آرایش دندان، بررسی ساختارهایی مانند استخوان فک، مشاهده وضعیت ریشهها و سینوسها، انواع پوسیدگی و بیماریهای لثه را که با معاینه قابل تشخیص نیستند، قبل از بدتر شدن، تشخیص دهد. به صورت کلی انواع مختلفی از رادیوگرافی وجود دارد؛ از جمله داخل دهانی (Intraoral که فیلم یا سنسور در داخل دهان قرار میگیرد) و خارج دهانی (Extraoral که فیلم یا سنسور در خارج از دهان قرار میگیرد).
دستگاه رادیوگرافی دندان چگونه کار میکند؟
رادیوگرافی دندان مانند تمامی عکسبرداریهایی که در نقاط دیگر بدن انجام میشود، از تابش الکترومغناطیسی برای گرفتن تصاویر از دهان بیمار استفاده میکند؛ پرتو اشعه، از بافتهای نرم عبور کرده و تصویر از دندان و استخوانها ایجاد میشود. این فرآیند یا به صورت سنتی (استفاده از فیلم دندانپزشکی) و یا دیجیتال (استفاده از سنسورهای داخل دهانی یا RVG) انجام میشود که 80 تا 90 درصد اشعه کمتری نسبت به رادیوگرافیهای قدیمی و سنتی مصرف میکنند.
قبل از گرفتن عکس، کافیست تنها دندانهای خود را مسواک بزنید. سپس دستیار پزشک یک پیشبند سربی را روی قفسه سینه شما قرار میدهد تا در برابر تشعشعات اضافی از شما محافظت کند. در انتها یک فیلم یا سنسور RVG در داخل یا خارج از دهان قرار میگیرد و پزشک و یا دستیار او دکمهای را برای ثبت تصویر فشار میدهند. در این فرآیند تا حد امکان بیمار ثابت میماند تا عکس دقیقتری از دهان او ثبت شود و نیاز به تکرار تصویربرداری نباشد.
عکس رادیوگرافی دندان در تشخیص چه مواردی مناسب است؟
رادیوگرافی به دندانپزشک کمک میکند تا طیف وسیعی از مشکلات سلامت دهان بیمار را تشخیص دهد که از جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- پوسیدگی و جرم دندان به خصوص در نواحی بین دندانی
- پوسیدگی در زیر دندانهای ترمیم شده
- نواحی عفونی و ملتهب
- آسیبهای وارد شده به فک
- موقعیت دندانهای نهفته
- دندانهای آبسه (عفونت در ریشه یا بین لثه و دندان)
- کیست و برخی از انواع تومورها
- بررسی شرایط دندان برای درمان ایمپلنت، ارتودنسی و پروتز دندان
در مواردی مانند پیوند استخوان دندان و درمان ریشه، دندانپزشک پس از بهبودی و درمان نیز از اشعه ایکس برای اطمینان از سلامت دهان بیمار کمک میگیرد.
انواع رادیوگرافی دندان کداماند؟
همان طور که پیشتر اشاره شد انواع مختلفی از رادیوگرافی وجود دارد که از جمله آن، داخل دهانی و خارج دهانی را میتوان نام برد.
رادیوگرافی داخل دهانی
رادیوگرافی داخل دهانی که در آن فیلم و یا سنسور RVG در داخل دهان بیمار قرار میگیرد، انواع مختلفی دارد:
- عکس بایت وینگ Bitewing: دندانهای بالا و پایین را در یک ناحیه از دهان بیمار نشان میدهد و در درمان پوسیدگی بین دندانی و مشکلات زیر خط لثه موثر است. این عکس معمولا ریشه دندان را نشان نمیدهد.
- عکس پری آپیکال Periapical: دندان را از تاج تا نوک ریشه نشان میدهد و در تشخیص پوسیدگی، بیماریهای لثه، آسیبهای استخوان و هرگونه ناهنجاریهای دیگری در اطراف دندان و استخوان اطراف موثر است.
- عکس اکلوزال Occlusal: در تشخیص مشکلات کف و سقف دهان، دندانهای شکسته یا نهفته، شناسایی کیست و آبسه و شکستگی فک موثر است. این نوع از عکس در دندانپزشکی اطفال برای بررسی دندانهای در حال رشد کاربرد دارد.
رادیوگرافی خارج دهانی
رادیوگرافی خارج دهانی که در آن فیلم و یا سنسور RVG در خارج از دهان بیمار قرار میگیرد، انواع مختلفی دارد:
- عکس پانوراما Panoramic: تمام ساختارهای دندان از جمله دندانهای بالا و پایین، مفاصل فک، اعصاب، سینوسها و استخوانها را در یک عکس نشان میدهد و دید کلی برای درمان به دندانپزشک میدهد.
- عکس سفالومتری Cephalometric: کل سر را از پهلو نشان میدهد. ارتودنتیستها اغلب از این عکس برای درمان استفاده میکنند؛ زیرا محل دندانها را نسبت به فک مشخص میکند.
- سی تی اسکن دهان Cone Beam CT Scan: برای عکسبرداری سه بعدی از دندانها، فک، مفاصل، اعصاب، سینوسها و در مواردی شکستگیها و تومورها مورد استفاده قرار میگیرد. جراحان دندان برای بررسی ارتفاع، عرض و محل استخوان فک قبل از کاشت ایمپلنت از این نوع عکس استفاده میکنند.
آیا اشعه ایکس دندان خطرناک است؟
خطر تابشی این نوع اشعه بسیار کم است و برابر با اشعهای است که از تلویزیون، گوشیهای هوشمند و حتی خورشید دریافت میکنیم. با این حال دریافت این نوع اشعه در دوزهای بسیار زیاد خطرناک است و احتمال ابتلا به سرطان را افزایش میدهد. بنابراین نباید بیش از حد لازم عکسبرداری با اشعه ایکس انجام شود و در هنگام عکسبرداری از وسایل مراقبتی سربی استفاده شود.
پیشنهاد میشود هر 6 تا 18 ماه یکبار برای حفظ سلامت دهان و دندان عکسبرداری شود اما اگر بیمار، به بیماریهای لثه و یا پوسیدگیهای مکرر مبتلاست نیاز به عکسبرداری در فواصل زمانی کمتر است. البته بیمار میتواند از عکسبرداری با رادیوگرافی دندان امتناع کند ولی باید در نظر داشته باشد که اغلب مراکز درمانی از ارائه خدمات بدون عکس رادیوگرافی پرهیز مینمایند. بنابراین بهتر است با پزشک خود درباره مزایا و معایب عکسبرداری و یا شرایط خود (برای مثال بارداری و یا دوران شیردهی که از گرفتن اشعه ایکس اجتناب میشود) مشورت نمایید.
انجام یک چکاپ خوب از سلامتی دهان و دندان چه از سوی بیمار و چه از سوی دندانپزشک میتواند درمان را موثرتر، راحتتر و لذت بخشتر کند.